Diyarbakır’ın son yıllarda sosyal deneyler üzerinden gündeme gelmesi kentte tepkiye neden oldu.
Diyarbakırlı çocuklar üzerinden yapılan sosyal deneyler paylaşım rekoru kırarak Türkiye’nin gündemine oturdu. Ancak Diyarbakırlılar, ‘tıklama istismarcılarına’ tepkili. Uzmanlar, sivil toplum ve kanaat önderleri, kentin bu şekilde gündeme gelmesinden rahatsız.
Diyarbakır’da
geçtiğimiz yıl, yotuberlar Burak Tutal ve Mert Karakaş, ‘Evsiz ve aç birine
yardım eder misin’ konulu sosyal deney yaptı. Bu deney Diyarbakırlı vatandaşlar
tarafından yoğun ilgi gördü. Bir yıl aradan geçmeden aynı kişiler yine çocuklar
üzerinden başka bir deney yaptı. Karakaş ve Tutal, Diyarbakır’da simit satarak
ailelerine katkıda bulunan çocukların yanına giderek aç olduklarını söyleyip
yardım istedi. Çocuklar tanımadıkları youtuberlara yemek verip karnını doyurdu.
Daha sonra Youtuberlar çocukların yardımı üzerine tablet bilgisayar hediye
ederek “sosyal deney” şeklinde sosyal medyadan paylaştı. Bu paylaşım
Twitter’dan kısa süre içerisinde TT olurken birçok olumlu ve olumsuz tepkilere
de neden oldu. Ancak Diyarbakırlıların çoğu videodan rahatsız. Tigris Haber
olarak Türkiye gündemine oturan deneyle gündeme gelen Diyarbakır’daki STK ve
kanaat önderleriyle görüştük.
KAYA: ÇOCUKLAR ÜZERİNDEN DENEYLERİN YAPILMASI DOĞRU DEĞİL
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Mehmet Kaya, kent için bu tür görüntülerin normal olduğunu belirterek, işin şova dönüştürüldüğünü söyledi.
Kaya, “Bu
kentin geleneğinde yardımseverlik vardır. Ancak bunun bu şekilde sunulması
şovdur. Ticari mantıkla hareket edilerek çocuklar kullanılmıştır. Ne yazık ki
yardımseverliği görsel şova dönüştürdüler. Çocuklar üzerinden bu tür deneylerin
yapılması doğru değil. Reklam kokan bir çalışma. Vatandaş bu nedenle tepki
gösteriyor. Bölgenin böyle bir şeye ihtiyacı yok. Çocukların kullanılması
yanlış” ifadelerini kullandı.
ERKAN: SOSYAL DENEY BİLİMSEL AMAÇLARLA YAPILIR
Dicle Üniversitesi Sosyoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Rüstem Erkan ise yapılan eleştirilere katıldığını söyledi. Çocuklar üzerinden deney yapılmasının yanlış olduğunu belirten Erkan,”Çünkü reşit olmayan çocuklardan söz ediyoruz. Bu görüntüleri izleyen çocuklar yarın başka herhangi bir istismarcıda ona yaklaşabilir ve başka şeylere yönelebilir, böyle bir sakıncası var. Onun dışında da reklam kokan davranışlara çocukların alet edilmesi farklı bir şey. Yani bu profesyonel kişiler, youtoberlar ikisi de profesyonel ve sonuçta ticari bir faaliyette bulunuyorlar. Ticari bir faaliyet karşısındakinin iznini almadan yaptığının ne olduğunu söylemeden bu tür şeylere girişiyorsunuz. Sosyal deney ismi üzerinde, sosyal deneyler bile bilimsel amaçlarla yapılır. Bilimsel amaçlarla yapılırken de belirli etik kuruldan geçmesi lazım, etik incelemelerden geçmesi lazım. Dolayısıyla; ‘Ben sosyal deney yapayım diye’ sokağa çıkıp istediği şeyi yapamazsınız, zaten bu bir suçtur. Sosyal deney bilimsel çalışmalarda kullanılan bir yöntemdir ama onunda belirli kuralları vardır” şeklinde konuştu.
DÜNYANIN HER YERİNDEKİ ÇOCUKLAR MASUMDUR
Diyarbakır’ın bu tür deneyleri için seçilmesinin de bilinçli olduğunu savunan Erkan, “Zihinlerde öyle bir Diyarbakır imajı var ki buradan şu çıkarılıyor; Diyarbakır’da böyle çocuklarda var oysa dünyanın her yerinde o yaş grubundaki çocuklar aynıdır, masumdur. Belki bu yapılanlar bir senaryoda olabilir. Onun için bunlar üzerinden bir toplum analizi yapmak çok doğru değil. Sonuç olarak iyi bir imaj ortaya çıkıyor vs. ama her şeyin verilenlerin dışında da başka şeylerine bakmak gerek. Bence bu konuda tepki gösterenlerde belirli ölçülerde haklılar “ dedi.
GİZLİ ÇEKİM SUÇTUR
Videonun
izinsiz çekilmesinin suç teşkil ettiğini belirten Erkan, “O yaştaki çocuğun
orda çalışması bile bir suçtur ve açıkça ortada bir çocuk işçiliği var onun
dışında da çeşitli şekillerde çocuk istismarı var. Ailenin haberi ve izni yok
ayrıca gizli çekim suçtur biliyorsunuz, kaydı alıyor ve aldıktan sonra
yayınlıyor çocuğun bundan haberi yok ailesinin haberi yok. Yani şunu söylemek
istiyorum aynı yaş grubunda birçok çocuk yarın aynı şekilde diyalog kurup kötü
bir şey yapabilir. Çocuklar, acaba bu da mı bana aynı şeyi yapar, o da bana tablet
verir mi yoksa başka bir şey mi verir şeklinde düşünebilir. Yani bu tür şeyleri
yapan kişiler hakkında mutlaka yasal işlem yapılması gerekir yoksa bu
yayılabilir. Bilimsel çalışmada anket yapılsa o soruların bilimsel kuruldan
geçmesi gerekir. Herkese her soruyu soramazsın. Bu sosyal deney, sosyal
bilimlerde, sosyal psikolojide kullanılan bir yöntemdir ama bu da çeşitli
aşamalardan geçerek yapılır” diye konuştu.
AKAR: ‘‘ÇOCUKLAR KANDIRILIP TUZAĞA DÜŞÜREBİLİRLER’’
Ak Parti
eski Diyarbakır İl Başkanı avukat Muhammed Akar ise, kentte benzer deneylerin
daha öncede yapıldığını söyledi. Diyarbakır’ın misafirperver bir kent olduğunu
kaydeden Akar, “3 bin yıllık geçmişi olan ve Hz. İbrahim’in yaşadığı bir
topraktan söz ediyoruz. Bu toprakların dininde, örf ve adetinde zaten hoşgörü
vardır. Bu bölge medeniyetin merkezi olan bir yer. Bu misafirperverliği ve
mertliği tanıtmanın başka yollarını bulmak lazım. Geçmişte ve halende kent
dışında ilimize gelen insanların çoğu otele götürülmez, evde misafir edilir. Bu
nedenle kentte bulunan evlerin çok büyüktür. İnsanlar ev satın alırken, büyük
ev almak istiyor, çünkü misafir kabul eden bir toplumuz. Böylesi deneylerle
Diyarbakır tanıtılmaz. Bunu çocuklar üzerinden değil, ilgili kurumlar yapmalı.
Çocuklar kullanılarak sosyal deney yapıyorlar. İyi niyetli bir şey görünüyor.
Ama bu konu istismar edilebilinir. Çocuğa madem tablet vermek istiyorsan bunu
reklam yapmadan da verebilirsin. Bu çocuklar başkaları tarafından kandırılıp
uyuşturucu veya farklı işlerde kullanabilirler. Çocukların bu tür tuzaklara
düşmemesi için daha dikkatli olunmalı. Çünkü Diyarbakır çocuğu saftır, ailesi
hep iyiliği göstermiştir. Bu çocuklarımızın korunması gerekir. Yarın başka
birileri çocukların iyi niyetini istismar edip başka bir şeyler yapabilir.
Çocukların bu işte yer alması çocukları riskin içine sokar” şeklinde konuştu.
BAYSAL: ‘’BU KENT DENEY LABORATUARI DEĞİL’’
Sosyal Deney
için Diyarbakır’ın bilinçli olarak seçildiğini belirten Diyarbakır İş İnsanları
Derneği Başkanı Burç Baysal, “Geçmişten günümüze Diyarbakır’ın hem siyasal hem
toplumsal konularda önemli bir yeri vardır. Dikkat edin siyasi oluşumların çoğu
hiç bir şey yapmadan mesajlarını gelip Diyarbakır’dan veriyorlar. Bu deneyin
burada yapılmasındaki amaçta budur. Bu tür deneyler rant elde etmek isteyenlere
yol açıyor. Birkaç yıldır yapılıyor. İlk etapta sempati ile karşılandı. Ama
bunun defalarca tekrarlanması incitici oluyor. Kentin kültürel ve sosyal
yaklaşımı hep sahiplenmeye dönük. Bu kentin kendini kimseye ispatlama gibi bir
derdi yok. Böylesi mesajlar geçmişte kaldı. Bu kentin asıl sorunları
işsizliktir, Kürt meselesinin çözümsüzlüğüdür. Bu ülkeyi yönetenlerin bu tür
sorunları çözmesi gerekirken bu tür deneylerle mesele farklı yerlere çekilmek
isteniyor. Bu çok incitici bir durum. Herkes gibi beni de incitti. Bu kent
deney laboratuarı değil. Gelin Kürt sorunun çözümünü laboratuar
taşıyalım. Çocukların duygusal yönlerini kullanıp rant elde edenlere izin
vermememiz gerekir” diye tepki gösterdi.
DİYARBAKIR BAROSU TEPKİ GÖSTERDİ
Diyarbakır Barosu Çocuk Hakları Merkezi, de görüntülerin “çocukların mahremiyetini ve unutulma hakkını ihlal ettiğini” belirterek tepki gösterdi.
Çocuk Hakları Merkezi tarafından yapılan açıklama şöyli, “Sosyal medyada yayılan görüntülerde ne yazık ki bir çocuk için birden çok problem bulunmaktadır. Öncelikle çocukların görüntülerinin kontrol etmemizin mümkün olmadığı bir mecrada paylaşıldığını ve yayıldığını görüyoruz. Bu çocukların görüntülerinin şu an kimlerin elinde olduğunu veya kayıt altına alınıp alınmadığını bilmiyoruz. Çocuk istismarının çocuğun sağlığını, fiziksel gelişimini ve psikososyal gelişimini olumsuz yönde etkileyen her türlü örseleyici davranış olarak kabul edilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla çocukların görüntülerinin bu kadar kişiye yayılması istismar kapsamındadır. Söz konusu görüntülerin çocukların gelişimi üzerinde olumsuz etkisi olacaktır.
İYİLİĞE BİR TABLET DEĞER BİÇİLMEKTEDİR
Bu durum aynı zamanda çocukların mahremiyetini ve unutulma hakkını da ihlal etmektedir. Mahremiyet ve unutulma hakkı bir çocuğun en doğal hakkıdır. Çocukların birkaç yıl sonra bu görüntülerle karşılaştığında böyle bir görüntüde var olmak istememeleri ihtimalinin dikkate alınması zorunludur. Yayıldıktan sonra rıza alınmadan paylaşılan görüntülerin telafisi mümkün olmayacaktır. Görüntülerde dikkatimizi çeken bir diğer husus çocuk işçiliği konusudur. Salgın sürecinde okulların tatil edilmesi sebebiyle çocukların eğitimden uzak kaldığını biliyoruz. Bu süreci korunaklı geçirmesi gereken çocukların bir kısmı hiçbir koruyucu önlem olmadan çalışmaya devam etmek zorunda kalmıştır. Sosyal devlet ilkesini kabul eden bir devletin çocukların çalıştırılmasına izin vermemesi gerekir. Çocuk işçiliğini önleyecek tedbirlerin alınması ve eğitimlerine devam etmelerinin sağlanması devletin ilgili makamlarının yükümlülüğündedir. Son olarak videoyu çeken kişilerin görünür olma arzusuyla çocukların masumiyetini kullandığını görüyoruz. Her çocuk masumdur ve paylaşımcıdır. İlgili videoda prim yapma amacıyla çocukların masumiyeti kullanılmakta ve çocuğun iyiliğine bir tabletlik değer biçilmektedir. Sen bana iyilik yaptın, bu tableti hak ettin şeklinde bir mesaj verilmesi doğru bir yaklaşım değildir.
MİRAÇ ÇİÇEK HALA KAYIP
Bölgenin çocuklarına geleceğin potansiyel teröristleri olarak bakıldığını biliyoruz. Bu çocuklara karşı bir önyargı bulunması sebebiyle uğradıkları hak ihlalleri haber değeri dahi taşımamakta, gündem olmamaktadır. 5 yıl önce Ağrı Diyadin’de Orhan Arslan ve Muhammet Aydemir güvenlik güçleri tarafından öldürüldüler. Failleri bulunamadı, cezasızlık zırhıyla korundu. Bu çocuklar gündem olmadı. Helin Hasret Şen, 5 yıl önce Sur’da güvenlik güçleri tarafından öldürüldü, 5 yıl boyunca sürüncemede bırakılan dosyanın ilk celsesi Şubat ayında görüldü ve dosyada tutuklu sanık bulunmuyor. Helin Hasret Şen de gündem olmadı. Miraç Çiçek, Dicle ilçesinde 17 gün önce kayboldu, arama çalışmaları duyum veya ihbar olması halinde yeniden başlanacağı belirtilerek durduruldu. Miraç bulunamadı ve gündem de olmadı. Sempatik, masum ve paylaşımcı karelerde yer almalarına gerek kalmadan tüm çocukların gündem olabilmesi, haklarının konuşulabilmesi dileğiyle” ifadelerine yer verildi.K
