Diyarbakır-Mardin arasında bulunan ve Doğu Roma İmparatorluğu’nun antik ticaret yolu üstünde askeri üs olarak kurduğu Zerzevan Kalesi, Doğu Roma İmparatorluğu’nun Diyarbakır’daki geçmişine de ışık tutuyor. Sur, tapınak, kaya mezarları, gizli geçitler, yeraltı şehri, kilise, hamam ve depolarla gizemli bir yapıya sahip olan Zerzevan’da her kazıda yeni bir yapı keşfediliyor
Roma’daki ismi ‘Samachi’ olan Zerzevan Kalesi’nin ilk inşa tarihi kesin olarak bilinmiyor ama yerleşimin surları ve yapıları Anastasios I (M.S. 491-518) ve Justinianos I (M.S. 527-565) dönemlerinde onarılarak, bazıları ise yeniden inşa edilerek mevcut son haline getirildiği belirtiliyor. İlk kazı çalışmaları 2014 yılında yapılan Zerzevan’da ikinci etap kazıları da yapıldı. Zerzevan Kalesi’nde,12 metre yüksekliğinde ve bin 200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, kilise, saray, 22 metre yüksekliğinde gözetleme kulesi, konut, kaya mezarları, hamamlar, tahıl, silah depoları ile 54 su sarnıcı bulunuyor.Roma döneminin doğudaki en son garnizonu olan Zerzevan Kalesi’nde Dr. Aytaç Coşkun başkanlığında bu yıl yapılan kazılarda yaklaşık bin 700 yıllık, Roma dönemine ait kaya mezarlığı ortaya çıkarıldı.
ROMA-SASANİ ARASINDAKİ BÜYÜK MÜCADELELERE SAHNE OLDU
Askeri yerleşim antik yol güzergahında, 124 metre yükseklikteki kayalık bir tepenin üzerine kurulan kale, Amida ile Dara arasında stratejik bir noktada yer alıyor. Yerleşim konumu itibariyle bütün vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde, geniş bir alanı kontrol altında tutan, stratejik bir Roma sınır garnizonu olan kale, aynı zamanda Roma-Sasani arasındaki büyük mücadelelere de sahne oldu.
MİTHRAS’IN SON TAPINAĞI
Şuana kadar yeraltı geçitleri, gizemli ve gizli geçitler, yeraltı kiliseleri, askerlerin kaldığı konutlarda çalışmalar yapıldı. Yapılan çalışmalarda 400 kişilik bir sığınak tespit edildi. Çalışmaların en önemli buluntusu ise Mithras tapınağı.Pers kökenli olan tanrı Mithras ‘anlaşma ve dostluk’ kavramlarının tanrısıdır, ‘aracılık eden’ anlamına gelir. Mithras güneş tanrısıdır ve kültü güneş tapınımına dayanır. Ayrıca ışığın, savaşın, adaletin ve inancın da simgesidir. M.S. 2. ve 3. yüzyılda Roma İmparatorluğunda oldukça yaygınlaşmıştır. M.S. 4. yüzyılda Hıristiyanlığın yayılmasıyla birlikte ise önemini kaybetmiştir. Mithras dini Romanın egemen olduğu bütün topraklarda özellikle askerler arasında oldukça yaygındır. Öğretisi dünyanın yaratılışı üzerinedir ve evreni kontrol eden tanrı olarak da bilinir. Dinsel törenleri gizlidir ve dışarıya kapalıdır. Mithras dinine katılacak kişi on iki eziyeti çekmek zorundadır. Sadece erkeklerin kabul edildiği bu dine katılanlar yedi aşamadan geçmektedirler. Törenler yeraltında mağaralarda ve tapınaklarda gerçekleştirilmektedir.
400 YIL KESİNTİSİZ KULLANILMIŞ
Zerzevan’da sadece yerüstü şehri değil, aynı zamanda yeraltında da bir şehir bulunuyor. Yapılan kazılarda yerlaltında yaşam alanları tespit edildi. Bin 800 yıl öncesine kadar yerleşimin olduğu Zerzevan, 7. Yüzyıla kadar 400 yıl kesintisiz kullanıldığı belirtiliyor. Her kazıda yeni keşiflerin yapıldığı Zerzevan’da kazılar devam edecek.
(Sertaç KAYAR/Yenigün Özel)
